Ye Htut's Blog

ပြီးခဲ့တဲ့ သြဂုတ်လ ၂၆ ရက်နေ့ ကဘူးလ်လေဆိပ် ဗုံးခွဲ တိုက်ခိုက်မှုမှာ ( အခု ဆောင်းပါးရေး ချိန် အထိ CNN oသတင်းအရ ) အမေရိကန် စစ်သည် ၁၃ ဦးနဲ့ အာဖဂန်ပြည်သူ ၁၇၀ ကျော်သေ ဆုံး၊ အမေရိကန်စစ်သည် ၁၈ ဦးနဲ့ အာဖဂန်ပြည်သူ နှစ်ရာ နီးပါး ဒဏ်ရာရခဲ့တယ်။ အမေရိကန် စစ်သည်တွေ ကျဆုံးမှုဟာ ပြီးခဲ့တဲ့ ၁၈ လ အတွင်း ပထမဆုံး အမေရိကန်စစ်သည်တွေ ကျဆုံးမှုဖြစ်တယ်။ ဒီအဖြစ်အပျက်က အမေရိကန် စစ်သည်တွေ နောက်ထပ် အသက်ဆုံးရှုံးမှုတွေ မဖြစ်အောင် အာဖဂန်နစ္စတန်ကနေ ဆုတ်ခွာ လိုက်တာဖြစ်တယ်လို့ အကြောင်းပြခဲ့တဲ့ သမ္မတ ဘိုင်ဒန်အတွက် အရှိုက်ထိုးခံလိုက်ရတဲ့ အဖြစ် အပျက်ပဲ။

ဝါရှင်တန်မြို့တော်မှာတော့ အတိုက်အခံရီပတ်ဘလီကင်အမတ်တွေနဲ့ Fox News လို ကွန်ဆာ ဗေးတစ် သတင်းဌာနတွေက ဘိုင်ဒန်ကို ဆွမ်းကြီးလောင်းနေကြတယ်။

၂၀၂၀ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲမှာ ဘိုင်ဒန်ကို အရေးနိမ့်ခဲ့တဲ့ သမ္မတဟောင်း ထရမ့်ကလည်း “ ဘိုင်ဒန်ရဲ့ အာဖဂန်ကနေ ကသောင်းကနင်းဆုတ်ခွာမှုဟာ အမေရိကန်သမိုင်းမှာ အရည် အချင်းမရှိဆုံး ခေါင်းဆောင်တစ်ယောက်ရဲ့ လုပ်ရပ်” လို့ ဝေဖန်ပုတ်ခတ်ခဲ့တယ်။ သူက ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲ မဲဆွယ် ချိန်မှာ ဂျိုးဘိုင်ဒန် ကို “ ထုံထုံထိုင်းထိုင်း ဂျိုး Sleepy Joe” လို့ခေါ်ခဲ့တာ ကို လူတွေ သတိရ အောင် ပြန်ပြောနေတယ်။

တကယ်တော့ အာဖဂန်ကနေ အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့တွေ ရုပ်သိမ်းဖို့ ကိစ္စကို လက်တွေ့အကောင် အထည်ဖော်တာက ဂျိုးဘိုင်ဒန်ဖြစ်ပေမယ့် တပ်တွေရုပ်သိမ်းဖို့အတွက် တာလီဘန်တွေနဲ့ သဘောတူစာချုပ်လက်မှတ်ထိုးခဲ့တာက ထရမ့် ဖြစ်ပါတယ်။ ဒ့ါကြောင့် ဂျိုးဘိုင်ဒန်ကိုပဲ အပြစ်ပုံချ နေရင် တရားမ ျှတမှုရှိမှာမဟုတ်ဘူး။

ဒီတော့ ထရမ့်၊ ဘိုင်ဒန် နဲ့ တာလီဘန်တွေ ကြားမှာ ဘာတွေ သဘောတူခဲ့လဲ၊

ထရမ့်

ထရမ့်ဟာ ၂၀၁၃ ခုနှစ်က စပြီး အာဖဂန်စစ်ပွဲကို အကျိုးမရှိတဲ့စစ်ပွဲ လို့ ပြောခဲ့ပြီး သမ္မတ အိုဘားမားကို အမေရိကန်တပ်ဖွဲကတွေ ရုပ်သိမ်းဖို့ တိုက်တွန်းခဲ့တယ်။ ၂၀၁၆ ရွေးကောက် ပွဲ မဲဆွယ်စည်းရုံးမှုတွေမှာ အာဖဂန်စစ်ပွဲဟာ ငွေကုန် သံပြာပဲ၊ အမေရိကန်လူထုအတွက် အကျိုးမရှိဘူး။ အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့တွေ အိမ်ပြန်ချိန်တန်ပြီ၊ သမ္မတ အဖြစ်ရွေးချယ်ခံရရင် အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့တွေကို အမြန်ဆုံး ရုပ်သိမ်း မယ်လို့ ကတိပေးခဲ့တယ်။

ထရမ့် သမ္မတဖြစ်လာတော့ အာဖဂန်ကနေ တပ်ဖွဲ့တွေ ရုပ်သိမ်းမယ့် ကိစ္စကို ချက်ခြင်း အကောင် အထည်မဖော်နိုင်ဘူး။ ၂၀၁၇ စက်တင်ဘာမှာဆိုရင် မြေပြင်စစ်ဆင်ရေးလိုအပ်ချက်အရ နောက် ထပ်တပ်ဖွဲ့ဝင်အင်အား သုံးထောင်ထပ်ဖြည့်ပေးခဲ့ရတယ်။ ဒါပေမယ့် ထရမ့်က တာလီဘန်တွေ နဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးသဘောတူညီချက်ရရင် ၁၄ လအတွင်း အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့တွေ အပြီးအပိုင် ရုပ်သိမ်း မယ်လို့ပြောခဲ့တယ်။
ဒီလိုနဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်မှာ အမေရိကန် နဲ့ တာလီဘန်တွေ ကာတာ နိုင်ငံမှာ တွေ့ဆုံဆွေးနွေးခဲ့ တယ်။ ဆွေးနွေးပွဲမစခင်မှာ အမေရိကန်တွေက ဆွေးနွေးမှု မှတ်တမ်းတွေမှာ တာလီဘန် လို့ပဲ ခေါ်ချင်တယ်။ တာလီဘန်တွေက သူတို့ တစ်ဖက်သတ်ကြေညာဖွဲ့စည်းထားတဲ့ “ Islamic Emirate of Afghanistan အာဖဂန်နစ္စတန် အစ္စလမ်စော်ဘွားနိုင်ငံ” လို့ သုံးစွဲစေချင်တယ်။ နောက်ဆုံးတော့ Islamic Emirate of Afghanistan which is not recognized by the United States as a state and is known as the Taliban, အမေရိကန်က နိုင်ငံအဖြစ် အသိအမှတ် မပြုပဲ တာလီဘန် ဟုသာ သိရှိသည့် အာဖဂန်နစ္စတန် အစ္စလမ်စော်ဘွားနိုင်ငံ” လို့ သုံးဖို့ နှစ် ဘက်သဘောတူခဲ့ကြတယ်။

အတိုချုပ်လိုက်ရင်တော့ ၂၉ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၀ မှာ အမေရိကန်နဲ့ တာလီဘန်တွေ ငြိမ်းချမ်းရေး သဘောတူညီချက်ကိုလက်မှတ်ထိုးခဲ့တယ်။ စာမျက်နှာ လေးမျက်နှာ ရှိတဲ့ အဲဒီ စာချုပ်မှာ အဓိက အချက်လေးချက်ပဲပါတယ်။ ဥပဒေစကားလုံးတွေကို ဖယ်ပြီး လိုတိုရှင်းအနှစ်ချုပ်လိုက်ရင် အဲဒီ အချက်လေးချက်က

၁။ တာလီဘန်တွေက အာဖဂန်နစ္စတန် နယ်မြေကို အသုံးပြု ပြီး အမေရိကန် နဲ့ အပေါင်းအပါ မဟာမိတ်တွေကို တိုက်ခိုက်တာမျိုးမဖြစ်အောင် အာမခံရမယ်။

၂။ အမေရိကန်တွေက အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံကနေ နိုင်ငံခြားတပ်ဖွဲ့တွေ အားလုံးရုပ်သိမ်းဖို့ အတွက် တိကျတဲ့ အချိန် ဇယားသတ်မှတ်ရမယ်။

၃။ အချက် ၁ နဲ့ ၂ ကို နိုင်ငံတကာအသိသက်သေတွေရှေ့မှာ ကတိပြုပြီးရင် တာလီဘန် တွေ နဲ့ အာဖဂန်အစိုးရ အပါအဝင် အာဖဂန်အုပ်စုတွေကြားမှာ ဆွေးနွေးမှုတွေကို ၁၀ မတ် ၂၀၂၀ မှာ စတင်ဆောင်ရွက်ရမယ်။

၄။ အပိုဒ် ၃ ပါဆွေးနွေးပွဲတွေမှာ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးနဲ့ အာဖဂန်အတွက် နိုင်ငံရေး လမ်းပြ မြေပုံ ကို ဆွေးနွေးကြမယ်။

အသေးစိတ်သဘောတူညီချက်တွေထဲမှာ အရေးကြီးတဲ့အချက်တွေကတော့ အမေရိကန်နဲ့ အပေါင်းအပါမဟာမိတ်တွေဟာ သဘောတူညီချက်လက်မှတ်ထိုးပြီး ၁၄ လ အတွင်း တပ်ဖွဲ့တွေကို အပြီးရုပ်သိမ်းမယ်ဆိုတဲ့အချက်ဖြစ်ပြီး တာလီဘန်တွေ ဘက်တော့ တာလီဘန် တပ်ဖွဲ့ဝင်တွေသာမက အယ်လ်ကေဒါ အပါအဝင် အခြား ဘယ်အဖွဲ့အစည်းကမှ အာဖဂန် နယ်မြေကို အသုံးပြုပြီး အမေရိကန်နဲ့ မဟာမိတ်တွေကို တိုက်ခိုက်ခြင်း၊ တိုက်ခိုက်နိုင် ဖို့ အတွက် လေ့ကျင့်ခြင်း၊ လူသစ်စုဆောင်းခြင်း၊ ငွေကြေးစုဆောင်းခြင်းတွေ မလုပ်နိုင်အောင် ကာကွယ် တားဆီးပေးဖို့အာမခံတဲ့အချက်ဖြစ်ပါတယ်။

အရေးကြီးဆုံးဖြစ်တဲ့ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး၊ နိုင်ငံရေးလမ်းပြမြေပုံပေါ်ထွက်ရေးတို့နဲ့ပတ်သက်တဲ့ အာဖဂန်အုပ်စုတွေကြားဆွေးနွေးပွဲနဲ့ပတ်သက်ပြီး အသေးစိတ်ဖော်ပြထားတာမရှိဘူး။ အဲဒီ ဆွေးနွေးပွဲတွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အမေရိကန် ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍ လုံးဝဖော်ပြမထားဘူး။ ဆွေးနွေး ပွဲတွေကနေ ပေါ်ထွက်လာမယ့် အာဖဂန်အစိုးရသစ်နဲ့ အပြုသဘောဆက်ဆံမယ်ဆိုတဲ့အချက် ပဲ ပါတယ် ။ ရှင်းရှင်းပြောရရင် အမေရိကန်တွေက ငါတို့ကတော့ လစ်ပြီ၊ ကျန်တာကတော့ မင်းတို့ အချင်းချင်း ညှိကြ ပေတော့ လို့ ပြောလိုက်တာပဲ။

တကယ်တော့ အဲဒီစာချုပ်လက်မှတ်ထိုးတဲ့နေ့စပြီး အာဖဂန်နစ္စတန်မှာ တာလီဘန်တွေ အာဏာ ပြန်ရတော့မယ်ဆိုတာ သေချာသွားခဲ့တာပါ။

အမေရိကန်ကြားဝင်မှုမရှိတဲ့အတွက် အာဏာရ ဂါနီ အစိုးရက တာလီဘန်တွေနဲ့ ဆွေးနွေးဖို့အတွက် အားမရှိတော့ဘူး။ ဒီကြားထဲမှာ အမေရိကန် ရဲ့ ဖိအားကြောင့် တာလီဘန်အကျဉ်းသားတွေကို ပြန်လွှတ်ပေးခဲ့ရတာတွေလည်း ရှိခဲ့တယ်။

တာလီဘန်တွေကတော့ သမ္မတ ဂါနီ အစိုးရ နဲ့ ဆွေးနွေးပွဲတွေ လုပ်ခဲ့ပေမယ့် သဘောတူညီချက်ရဖို့မကြိုးစားတော့ဘူး။ အမေရိကန် တပ်ဖွဲ့တွေကို တတ်နိုင်သမ ျှ လက်ရှောင်နေပေမယ့် အာဖဂန်အစိုးရတပ်နဲ့ ရဲ တပ်ဖွဲ့ တွေကိုတော့ ဆက်တိုက်နေခဲ့တယ်။

အမေရိကန်တွေကတော့ အာဖဂန်အုပ်စုတွေကြားဆွေးနွေးမှုတွေ တိုးတက်မှုမရှိပေမယ့် တပ် တွေ ကို အဆင့်ဆင့်ရုပ်သိမ်းတဲ့ အစီအစဉ်ကို စတင်လုပ်ဆောင်ခဲ့တယ်။

ဘိုင်ဒန်

ဘိုင်ဒန် သမ္မတဖြစ်လာတော့ ထရမ့်လက်မှတ်ထိုးခဲ့တဲ့ တာလီဘန်နဲ့ သဘောတူညီချက်ကို ပြန် သုံးသပ်မယ်လို့ ကြေညာခဲ့တယ်။ အာဖဂန်အစိုးရကလည်း တာလီဘန်တွေဟာ ငြိမ်းချမ်းရေး သဘောတူညီချက်ကို လိုက်နာမှုမရှိဘူး၊ ဒါ့ကြောင့် အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့တွေ အပြီးအပိုင် ရုပ်သိမ်း မှု မလုပ်သင့်ဘူး၊ တာလီဘန်ကို ဖိအားပေးသင့်တယ်လို့တောင်းဆိုခဲ့တယ်။

ဒါပေမယ့် နောက်ဆုံးမှာတော့ ဘိုင်ဒန်က သဘောတူညီချက်အတိုင်း တပ်ဖွဲ့တွေ ရုပ်သိမ်းမှုကို ဆက်လုပ်မယ်လို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။ အခုအချိန်မှာ အမေရိကန် တပ်ဖွဲ့တွေ လုံး၀ ရုပ်သိမ်းလိုက်ရင် အာဖဂန်အစိုးရ ရပ်တည်ဖို့ မလွယ်ဘူး။ အနည်းဆုံး ပွင့်လင်းရာသီ ကုန်ပြီး ဆောင်းရာသီ ရောက်တဲ့အထိ ဆက်နေသင့်တယ်၊ ဆောင်းရာသီဆိုရင် တာလီဘန်တွေ တိုက် ပွဲ ဝင်ဖို့ ခက်ခဲပြီး အစိုးရတပ်ဖွဲ့တွေ ပြင်ဆင်ချိန်ပိုရမယ်ဆိုတဲ့ အကြံပြုချက်တွေကိုလည်း ပယ်ချခဲ့တယ်။

ဒီလိုနဲ့ နောက်ဆုံးမှာ အခု မြင်နေရတဲ့ ကဘူးလ် ကျဆုံးခြင်း နဲ့ အမေရိကန် အရှက်ကွဲခြင်း ကို ရောက်လာတာပါပဲ။

ဒါ့ကြောင့် ဒီကျရှုံးမှုကြီးမှာ ဘိုင်ဒန် တစ်ဦးတည်း တာဝန်ရှိတယ်လို့ပြောလို့မရဘူး။ ထရမ့် မှာလည်း တာဝန်ရှိတယ်။

ဒီထက်ပိုပြီး အရေးကြီးတာကတော့ ဗီယက်နမ်၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ ဆိုမာလီ၊ အီရတ်နဲ့ အခုနောက်ဆုံး အာဖဂန် အတွေ့အကြုံတွေအရ အမေရိကန် နဲ့ အပေါင်းအပါတွေဟာ သူတို့ အတွက် အကျိုး မရှိတော့ဘူးလို့ ယူဆတဲ့အခါ ဘယ်သူ့မျက်နှာမှ မထောက်၊ ဖုတ်ဖက်ခါ ထွက်သွားတတ်တယ်ဆို တဲ့ အချက်ပါပဲ။

• 

အာဖဂန်နစ္စတန်မှာ တာလီဘန်တွေ အောင်ပွဲခံပြီးနောက် အမေရိကန်နဲ့ အပေါင်းအပါတွေက သူတို့ နိုင်ငံ သားတွေ၊ သူတို့နဲ့လက်တွဲလုပ်ခဲ့တဲ့ အာဖဂန်နိုင်ငံသားတွေကို ဘေးကင်းရာ ရွှေ့ပြောင်းနိုင်ဖို့ အသည်းအသန်ကြိုးစားနေချိန်၊ ကဘူးနိုင်ငံတကာလေဆိပ်ထဲကို ဝင်ခွင့်ရဖို့ ကြိုးစားနေသူ တွေနဲ့ ကသောင်းကနင်းဖြစ်နေချိန်မှာ အာဖဂန်နစ္စတန် ကျဆုံးခန်းအတွက် အမေရိကန် သမ္မတ ဂျိုးဘိုင်ဒန်မှာ တာဝန်ရှိတယ်ဆိုတဲ့ ဝေဖန်သံတွေ ဆူညံလာတယ်။

အမေရိကန်သမ္မတ ဘိုင်ဒန်ကတော့ အဲဒါကို လက်မခံဘူး။ အာဖဂန်မှာ တာလီဘန်တွေ လွယ် လွယ်နဲ့ အာဏာပြန်ရသွားတာဟာ ( ပြုတ်ကျသွားတဲ့ ) အာဖဂန် အစိုးရနဲ့ အာဖဂန် ပြည်သူ တွေမှာပဲ တာဝန်ရှိတယ်။ အမေရိကန်နဲ့ မဟာမိတ်တွေက နိုင်ငံတည်ဆောက်ရေး၊ အာဖဂန် တပ်မတော်ဖွဲ့စည်းရေးအတွက် နှစ်နှစ်ဆယ်လောက် ကူညီပေးခဲ့ပြီးပြီ၊ အာဖဂန်တွေက သူတို့ ကိုယ်သူတို့ မကာကွယ်နိုင်ဘူးဆိုရင် အမေရိကန်လည်း ဘာမှမတတ်နိုင်ဘူးလို့ ဆိုတယ်။

ဘိုင်ဒန်ရဲ့ ပြောဆိုချက်နဲ့ပတ်သက်ပြီး စင်္ကာပူနိုင်ငံ ဝါရင့် သံတမန်တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ Kishore Mahbubani က သြဂုတ်လ ၂၄ ရက်နေ့ အမေရိကန်နိုင်ငံထုတ် နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ ( Foreign Policy ) မဂ္ဂဇင်းမှာ “အာဖဂန်တွေကို အပြစ်မတင်ပါနဲ့” “ Don’t Blame the Afghans ” ဆိုတဲ့ ခေါင်းစဉ်နဲ့ ဆောင်းပါးရေးသား တုန့်ပြန်ခဲ့တယ်။

Kishore Mahbubani ကို မြန်မာစာဖတ်သူတွေက သူရေးတဲ့ “ အာရှသားတို့ တွေးခေါ်မေ ျှာ်မြင် နိုင်သလား” “ Can Asians Think? ” ဆိုတဲ့ စာအုပ်နဲ့ ယှဉ်တွဲပြီး သိကြမှာပါ။ Kishore Mahbubani က စင်္ကာပူနိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနမှာ ၁၉ ၇၁ ခုနှစ်ကနေ ၂၀၀၄ ခု နှစ်အထိ တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့တယ်။ သူဟာ စင်္ကာပူနိုင်ငံ ကုလသမဂ္ဂဆိုင် ရာ အမြဲတမ်းကိုယ်စားလှယ် အဖြစ် တာဝန်ယူခဲ့သလို ၂၀၀၁ ခုနှစ်ကနေ ၂၀၀၂ ခုနှစ်အထိ လုံခြုံရေးကောင်စီ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် လည်း ထမ်းဆောင်ခဲ့တယ်။ အနားယူပြီးတဲ့နောက်မှာ စင်္ကာပူအမျိုးသားတက္ကသိုလ်အပါအဝင် ထင်ရှားတဲ့ တက္ကသိုလ်များ၊ နိုင်ငံတကာလေ့လာရေးဌာနများမှာ သင်ကြားရေး တာဝန်ယူ ခဲ့သလို နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနဲ့ပတ်သက်တဲ့ စာအုပ်စာတမ်းများလည်းရေးနေသူ၊ အာရှ ရေးရာနဲ့ပတ်သက်ရင် ထင်ရှား လူသိများ လေးစားခံရတဲ့ ပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်ပါတယ်။

Kishore Mahbubani က သူ့ဆောင်းပါးမှာ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီး ဂျာမနီ နဲ့ ဂျပန်နိုင်ငံ ပြန်လည် ထူထောင်ရေးလုပ်ငန်းလုပ်ငန်းတွေ အောင်မြင်အောင်လုပ်နိုင်သလို အဲဒီနိုင်ငံတွေမှာ ဒီမိုကရေစီ စနစ်ခိုင်မာအောင်လည်း တည်ဆောက်ပေးနိုင်ခဲ့တဲ့ အမေရိကန်ဟာ ၁၉ ၆၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ ကနေ အခု အချိန်အထိ တောင်ဗီယက်နမ် အစ၊ အီရတ် အလယ်၊ အာဖဂန်နစ္စတန်အဆုံး နိုင်ငံတည်ဆောက် ရေး၊ ဒီမိုကရေစီဖော်ဆောင်ရေး လုပ်ငန်းတွေမှာ ခွက်ခွက်လန် အောင် ကျရှုံးခဲ့ရတဲ့ အကြောင်း အရင်းကို သုံးသပ်ထားပါတယ်။

Kishore Mahbubani က အဲဒီကျဆုံးမှုတွေရဲ့ အခြေခံအကြောင်း က သုံးချက်ပဲရှိတယ်၊ အဲဒါတွေကတော့ “ C ” သုံးလုံး control, culture, and compromise ပါပဲ လို့ အစချီပြီး အခု လို ရှင်းပြထားပါတယ်။

ထိန်းချုပ်မှု Control

အမေရိကန်တွေက သူတို့ဟာ “ ဘာမဆိုလုပ်နိုင်တယ်” လို့ ခံယူထားတယ်။ သူတို့နိုင်ငံ တည် ဆောက်ရေး သမိုင်းတစ်လေ ျှာက်မှာ အဲဒီစိတ်ဓာတ်နဲ့ လုပ်ခဲ့လို့ အောင်မြင်ခဲ့တာလည်း အမှန် ပဲ။ ဒါပေမယ့် “ ဘာမဆိုလုပ်နိုင်တယ်” ဆိုတဲ့ အယူအဆကို အခြားနိုင်ငံတွေမှာ သွား ကျင့်သုံးပြီး အရာရာ ကိုယ်တိုင် ဝင်လုပ်တဲ့ အခါ ဒုက္ခရောက်တော့တာပဲ။

Mahbubani ကိုယ်တိုင် ၁၉ ၇၃ ခုနှစ် ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံမှာ တာဝန်ထမ်းဆောင်တော့ အဲဒီအချိန်က သူနဲ့ အလွန်ရင်းနှီးတဲ့ အမေရိကန် သံတမန်ဝန်ထမ်း တစ်ယောက်က မနက်တိုင်း ကမ္ဘောဒီးယား စီးပွားရေး ဝန်ကြီးကို သွားတွေ့ပြီး နိုင်ငံ စီးပွားရေး နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ ဝါရှင်တန် ရဲ့ ညွှန်ကြားချက်တွေကို ပြောတာကို မြင်ခဲ့ရတယ်။ အခြားဝန်ကြီးဌာနတွေကိုလည်း အဲဒီအတိုင်းပဲ လုပ်တယ်။ ဒီလိုနဲ့ အဲဒီအချိန်က အမေရိကန်ထောက်ခံတဲ့ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး လွန်နိုး အစိုးရ ဟာ သူ့ ကိုယ်ပိုင်ဆုံးဖြတ်ချက်နဲ့ ဘာမှမလုပ်တတ်တော့ဘူး။ နောက်ဆုံး အမေရိကန်တွေ ထွက်သွားတဲ့ အခါ လွန်နိုးရဲ့ အစိုးရအဖွဲ့လည်း ပြုတ်ကျပြီး ခမာနီတွေ အာဏာရလာတော့တာပဲ။

အာဖဂန်မှာလည်း ဒီလိုဖြစ်တာပဲ။ အာဖဂန်တပ်မတော်တပ်ဖွဲ့တွေမှာ အမေရိကန် အရာရှိ/ စစ် သည်တွေ တွဲထားတယ်။ အာဖဂန်စစ်သားတွေက အမေရိကန်တွေပြောတဲ့အတိုင်း အမေရိကန် လေယာဉ်တွေ၊ အမြောက်တွေအကူအညီနဲ့ တိုက်တယ်။ နောက်ဆုံး အမေရိကန် တပ်တွေ ထွက်သွားတော့ အမေရိကန်မပါရင် စစ်မတိုက်တတ်တော့တဲ့ အာဖဂန်တပ်တွေ ပြိုကွဲသွားတော့တာပဲ။

ယဉ်ကျေးမှု Culture

ယဉ်ကျေးမှု ဆိုတာ ဒေသခံလူမျိုးများရဲ့ သမိုင်း၊ ရိုးရာဓလေ့ထုံးစံယဉ်ကျေးမှုအပြင် နိုင်ငံရေး ယဉ်ကျေးမှုလည်း ပါတယ်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီး ဂျပန်နိုင်ငံကို ပြန်လည်ထူထောင်တဲ့ အခါ ဂျပန် ဘုရင်ကို စစ်ရာဇဝတ်မှုနဲ့ အရေးယူဖို့တောင်းဆိုမှုတွေရှိခဲ့တယ်။ ဒါပေမယ့် အမေရိကန် အစိုးရ က ဂျပန်လူမျိုးတွေက ဘုရင် အပေါ် ထားရှိတဲ့ သဘောထားကို နားလည်တဲ့အတွက် ဘုရင်ကို အရေးယူတာမလုပ်ခဲ့ဘူး။ ဘုရင် အပါအဝင် ဂျပန်တွေရဲ့ ရိုးရာအစဉ်အလာ၊ ဓလေ့ထုံးစံတွေကို အသိအမှတ်ပြုခဲ့တယ်။ ဒါ့ ကြောင့်အမေရိကန်ပြည်သိမ်းတပ်တွေအပေါ် ဂျပန်လူထုက အမြင်ကြည်လင်ခဲ့တယ်။ အမေရိကန်ရဲ့ နိုင်ငံတည်ဆောက်ရေးအောင်မြင်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမယ့် အမေရိကန်တွေက အဲဒီသင်ခန်းစာကို လွယ်လွယ်နဲ့ မေ့ပစ်လိုက်ကြတယ်။

အာဖဂန်နစ္စတန်မှာက ဘုရင်ခေတ်က စလို့ ကဘူးမြို့တော်မှာ ဘယ်သူပဲ အုပ်ချုပ် အုပ်ချုပ် ၊ ဒေသအလိုက်ရှိတဲ့ လူမျိုးစုခေါင်းဆောင်တွေရဲ့ ထောက်ခံမှုရမှ ရပ်တည်လို့ရတယ်။ ဒါ့ကြောင့် loya jirga လို့ခေါ်တဲ့ လူမျိုးစု ခေါင်းဆောင်တွေရဲ့ ညီလာခံ က အာဖဂန်နိုင်ငံရေးမှာ အလွန် အရေးကြီးတယ်။

၂၀၀၁ ခုနှစ် တာလီဘန်တွေပြုတ်ကျသွားတော့ ပထမဆုံးဖွဲ့စည်းတဲ့ ကြားဖြတ်အစိုးရက loya jirga အစည်းအဝေးက သဘောတူရွေးချယ်တဲ့ အစိုးရ ဖြစ်တဲ့ အတွက် သြဇာတည်တယ်၊ တာလီဘန်တွေကို ရင်ဆိုင်နိုင်တယ်။ နောက်ပိုင်းမှာ အမေရိကန်တွေက ရွေးကောက်ပွဲ တွေကို ပို အလေးပေးပြီး loya jirga ကို ချောင်ထိုးထားခဲ့တယ်။ အမေရိကန်တွေက အာဖဂန်ရဲ့ နိုင်ငံရေး အစဉ်အလာတွေကို လုံးဝအလေးမထားခဲ့ဘူး။ ရွေးကောက်ပွဲတွေကသာ ဒီမိုကရေစီ စံနဲ့ ညီ တယ်လို့ ယူဆခဲ့တယ်။

ဒါပေမယ့် အခု ပြုတ်ကျသွားတဲ့ သမ္မတ ဂါနီ အစိုးရ ပေါ်ပေါက်လာတဲ့ ရွေးကောက်ပွဲ မှာ အာဖဂန် လူဦးရေ ၃၁.၆ သန်း၊ မဲပေးဖို့ မှတ်ပုံတင်ထားသူ ၉ .၇ သန်းထဲက ၁.၈ သန်းပဲ မဲလာပေးခဲ့တာ ဖြစ်တယ်။ အမေရိကန်တွေကတော့ ဂါနီ အစိုးရ ဟာ ရွေးကောက်ပွဲကနေ ပေါ်လာတာဖြစ်တဲ့ အတွက် တရားဝင်တယ်။ သြဇာတည်တယ်လို့ ထင်တယ်။ လက်တွေ့ မြေပြင်မှာက အဲဒီလို မဟုတ်ဘူး။ မျိုးနွယ်စုခေါင်းဆောင်တွေက လက်တွေ့အာဏာရှိနေပြီး သူတို့ ဘက်ပြောင်းသွား တာနဲ့ အစိုးရပြုတ်ကျသွားတာပဲ။

အပေးအယူစေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှု Compromise

အမေရိကန်နိုင်ငံဟာ စစ်ရေး၊ စီးပွားရေး အင်အားအလွန်ကြီးမားတယ်။ အဲဒါဟာ သူ့ နိုင်ငံခြား ရေးမူဝါဒကို အကောင်အထည်ဖော်ရာမှာ အားသာချက်ဖြစ်သလို အားနည်းချက်လည်း ဖြစ် တယ်။ အမေရိကန်က အင်အားကြီးလွန်းတော့ ဘယ်သူနဲ့ မှ စေ့စပ်ညှိနှိုင်းအပေးအယူလုပ်ဖို့ စိတ် မဝင် စားဘူး။

အာဖဂန်နစ္စတန် နဲ့ပတ်သက်ရင် ပြည်တွင်းမှာ ရှိတဲ့ အင်အားစုတွေကို ထည့်မစဉ်းစားသလို အာဖဂန်နဲ့ နှစ်ထောင်ချီ ယှဉ်တွဲ ဆက်ဆံနေထိုင်လာခဲ့ပြီး အာဖဂန် အကြောင်း ကောင်းကောင်းသိတဲ့ အီရန်လို နိုင်ငံမျိုးနဲ့လည်း စကား ပြော ဖို့မစဉ်းစားဘူး။ တကယ်တော့ အီရန်ကလည်း တာလီဘန်တွေ အာဏာပြန်ရလာမှာကို မလို လား ဘူး။ ဒါပေမယ့် အမေရိကန်တွေက အီရန်နဲ့ အပေးအယူလုပ်ဖို့ဆိုတာ ဘယ်လိုမှ မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ ခံယူထားတယ်။ တရုတ်၊ ရုရှား တို့ နဲ့လည်း ဒီသဘောပါပဲ။

ဒါတွေကတော့ Mahbubani ဆောင်းပါးထဲက အရေးကြီးတဲ့ အချက်များကို ကောက်နှုတ် ဖော်ပြ တာဖြစ်ပါတယ်။

Mahbubani ကတော့ သူ့ဆောင်းပါးအဆုံးသတ်မှာ “ အမေရိကန် မူဝါဒ အမှားရဲ့ သားကောင် ဖြစ်ခဲ့ရတဲ့ အာဖဂန်တွေကို အပြစ်တင်မယ့်အစား ကိုယ့်ကိုကိုယ်သာ အလေး အနက် ပြန်လည်သုံးသပ်ပါ ” လို့ အမေရိကန်အစိုးရကို တိုက်တွန်းထားပါတယ်။