Ye Htut's Blog

အဖွားဒေါ်အေးတီ က လက်ရှိ သာမိုင်းခမ်းနေရာက ဒုတိယနေရာ၊ ပထမ သာမိုင်းခမ်းက မွေတော် ဘုရားကုန်းတောင်ဘက်မှာလို့ ပြောတယ်။ လက်ရှိနေရာကို ဘယ်အချိန်က ရွှေ့လာခဲ့သလဲဆိုတာ တော့ သူမသိဘူး။ မင်းလမ်းမ တောင်ဘက် က ဟော်နေရာ၊ မြောက် ဘက်အကွက်မှာ စော်ဘွားရဲ့ ကျန်တဲ့ ဇနီးတွေ၊မောင်းမတွေအတွက်အိမ်တွေဆောက်ထားတယ်။အခုဒေါ်အေးတီ တို့နေတဲ့ မြေကွက် က ဒုတိယဇနီးအိမ်ရှိခဲ့တဲ့နေရာလို့ ဆိုတယ်။

လက်ရှိ သာမိုင်းခမ်းရွာရဲ့ ဟော်ကုန်းလမ်းက စော်ဘွားကြီးဟော်ခြံဝင်းအဆုံးပဲ။ အခု မင်းလမ်းမ လို့ ခေါ်နေတဲ့လမ်းကို စော်ဘွားကြီးရှိချိန်က မင်္ဂလာလမ်းမ အဖြစ် သတ်မှတ်ထားတယ်။ အဲဒီလမ်း ကို မင်္ဂလာမရှိတဲ့ အရာတွေမဖြတ်ရဘူး။ ရွာတောင်ဘက်မှာ နာရေးရှိရင် ရွာပြင်က ပတ်ပြီး သုသာန် ကို သွားရတယ်။ ရွာမြောက်ဘက်က လည်း ဒီအတိုင်းပဲ။

ရွာအဝင်မှာတွေ့ရတဲ့ မြင်းပြိုင်လမ်းဆိုတာက စော်ဘွားကြီးရှိချိန်က မြင်းပြိုင်ပွဲတွေလုပ်တဲ့လမ်း ဖြစ် ပါတယ်။ အရင်က မြင်းပြိုင်ကွင်းလမ်းဆိုတာက အကျယ်ကြီး၊အခု အိမ်တွေရှေ့တိုးဆောက်လိုက် တဲ့အတွက် ကျဉ်းကျဉ်းလေးပဲကျန်တော့တာ၊ အခု အိမ်တွေနောက်ဘက်မှာ မြင်းပြိုင်လမ်း ကို သတ်မှတ်ထားတဲ့ မြေသားတံတိုင်းနေရာတွေတွေ့နိုင်သေးတယ်။

သာမိုင်းခမ်းစော်ဘွားမင်းမောင်ဖိုး လက်ထက်မှာ သာမိုင်ခမ်း စည်ကားတိုးတက်လာတာဟာ အင်္ဂ လိပ် အုပ်ချုပ်ရေး ယန္တရားအပြောင်းအလဲက အဓိက အခန်းက ပါတယ်။ ၁၈၈၇ ခုနှစ် ရှမ်းပြည် တောင်ပိုင်းကို ချီတက်လာတဲ့ အင်္ဂလိပ် စစ်ကြောင်းကို ခေါင်းဆောင်တာက ဗိုလ်မှူးကြီး စတက် မန်း ( Col. Stedman)၊ နိုင်ငံရေးအရာရှိက ဟီလ်ဒါဘရန် ( A-H Hilderbrand ) ဖြစ်ပြီး သူ့ လက် ထောက်က ဂျော့ စကော့( Gorge Scott ) ဖြစ်ပါတယ။် ဂျော့စကော့ ဆိုတာက နောင်မှာ ဆာဘွဲ့ ရခဲ့တဲ့ ဆာဂျိမ်းဂျော့စကော့ ဖြစ်ပြီး နာမည်ကျော် Burman စာအုပ်ကို ရေးသား ပြုစုခဲ့တဲ့ စာရေး ဆရာ ရွှေရိုး ဖြစ်ပါတယ်။ ရှမ်းပြည်နယ်မှာ အင်္ဂလိပ် အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာ ထူထောင် တဲ့အခါ ဆာဂျော့ စကော့က အရေးပါတဲ့အခန်းက ပါဝင်ခဲ့တယ်။ သူဟာ မြန်မာရော ရှမ်းစကား ပါပြောနိုင်ပြီး လူသူအရောက် အပေါက်နည်းတဲ့ ၀ ဒေသ အပါအဝင် ရှမ်းပြည်နယ် တစ်ခု လုံးကို လှည့်လည် သွားရောက်ရင်း စော်ဘွား တွေ၊ ငွေခွန်မှူးတွေကို စည်းရုံးခဲ့တယ်။ သူတို့နဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေး ခင်မင် ရင်းနှီးမှု ရအောင်တည်ဆောက် ခဲ့တယ်။ အင်္ဂလိပ်ကို ခုခံ နေတဲ့လင်းပင်မင်းသား ကို ကိုယ်တိုင် တွေ့ဆုံစည်းရုံးပြီးလက်နက်ချအောင်လုပ်ခဲ့တာလည်း သူပါ ပဲ။ နောင်မှာ သာမိုင်း ခမ်း စော်ဘွား မင်းမောင်ဖိုးကို ကယ်တင်ပေးခဲ့လည်း သူပါပဲ။

အင်္ဂလိပ်တွေက ညောင်ရွှေကို သိမ်းပြီးတော့ အင်းလေး ကန် မိုင်းသောက်ဒေသမှာ ဗိုလ်မှူးကြီး စတက် မန်း ( Col. Stedman) ကို ဂုဏ်ပြုတဲ့အနေနဲ့ စတက်မန် ခံတပ် ( Fort Stedman) ကို တည်ဆောက်အခြေပြုပြီး အဲဒီကနေ ရှမ်းပြည်နယ်တောင်ပိုင်းသိမ်းပိုက်ရေးကို ဆက်လုပ်တယ်။ ၁၈၉ ၀ ပြည့်နှစ်ရောက်တော့ ရှမ်းပြည်နယ်တောင်ပိုင်းတစ်ခုလုံးကို သိမ်းသွင်းလိုက်နိုင်ပြီးဖြစ် တဲ့အတွက် အရေးပိုင်နဲ့ ဝန်ထောက်တွေ ခန့်ထားပြီး အုပ်ချုပ်တယ်။

အဲဒီအချိန်က အနောက်ပိုင်းဆိုင်ရာဝန်ထောက်ရုံးက သာမိုင်းခမ်းမှာ အခြေစိုက်ပြီး ရုံးနေရာက အခု တောင်ကြီးကားလမ်းတောင်ဘက်ကျောက်နွားတောင်အနားမှာရှိတယ်။အင်္ဂလိပ်ဝန်ထောက် ရုံး ရှိ တဲ့အတွက် သူ့အုပ်ချုပ်မှုအောက် မှာ ရှိတဲ့ ပင်းတယ၊ ရွာငံ၊ ပွေးလှ၊ ပင်မှီ၊ ဘော်နင်း၊ ကျုံး၊ ဘော်၊ လွယ်လုံ နယ်မြေတွေက ငွေခွန်မှူးတွေ၊ ကုန်သည် တွေ၊ အရပ်သူအရပ်သားတွေက ရုံးကိစ္စနဲ့ သာမိုင်ခမ်းကို လာရတယ်။ အရင်လို ကိုယ့်နယ်မြေ နဲ့ကိုယ် သီးခြားနေလို့မရတော့ဘူး။ ဒါ့ကြောင့် သာမိုင်းခမ်းက အုပ်ချုပ် ရေး ဗဟိုချက်တစ်ခုဖြစ်လာတယ်။ အဲဒီအချိန်က ကလောကရွာအဆင့်ပဲ။ တောင်ကြီးမြို့ဆိုတာ မပေါ်သေး ဘူး။

သာမိုင်း ခမ်းစော်ဘွား မင်းမောင်ဖိုးကလည်း သူ့ရုံးကို အခု တောင်ကြီးကားလမ်းမြောက်ဘက် အင်္ဂလိပ်ဝန်ထောက် ရုံး နဲ့မလှမ်းမကမ်းမှာ ဖွင့်တယ်။ အဲဒီနေရာကို ရုံးကုန်းလို့ခေါ်တယ်။ သာမိုင်း ခမ်း စော်ဘွား ဟော်ကို အောင်ပန်း ပြောင်းလိုက်တော့ အဲဒီရုံးကို ဇရပ်အဖြစ် ပြောင်းလိုက်ပြီး ကိုးခန်းဇရပ်လို့ ခေါ် ကြတယ်။ နောင် တော့ မီးလောင်ပျက်စီးသွားတယ်။

နောက်တစ်ခါ လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေးအရလည်း အင်္ဂလိပ်တွေက ၁၈၈၉ ခုနှစ်မှာ ရန်ကုန် – မန္တ လေးရထားလမ်းကို ဖောက်လုပ်လိုက်တော့ သာစည်ဘူတာက ရှမ်းပြည်နယ်ကုန်သွယ်ရေး အတွက် တံခါးပေါက်ဖြစ်လာတယ်။ ရှမ်းပြည်နယ်တောင်ပိုင်းက သာစည်ဘူတာကို ဆင်းရင် သာမိုင်း ခမ်း နယ်မြေ ကလော၊ မကွေ တို့ကို ဖြတ်ပြီး လှည်းတွေ၊ ဝန်တင်နွားတွေနဲ့ ဆင်းရတော့ သာမိုင်းခမ်းက ကုန်သွယ်ရေးအရလည်းအရေးပါလာတယ်။ ကလောမြို့နေရာက ကုန်သည် တွေ အတွက် တစ်ထောက်နားစခန်းဖြစ်လာတယ်။

သာမိုင်းခမ်းစော်ဘွား မင်းမောင်ဖိုးကလည်း ခေတ်မီတဲ့သူပဲ။ သူကိုယ်တိုင် သာစည်အထိ ဆင်းပြီး ရထားနဲ့ ရန်ကုန်သွား၊ ရွှေတိဂုံဘုရားဖူး၊ အိန္ဒိယဘုရင်ခံကိုယ်စား မြန်မာနိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်နေတဲ့ မဟာ ဝန်ရှင်တော်မင်းကြီးကိုလည်းတွေ့ဆုံဂါရဝပြုခဲ့သေးတယ်။ သူ့အုပ်ချုပ်ရေးရုံးမှာလည်း အင်္ဂလိပ်အစိုးရနဲ့ ဆက်ဆံရေးအဆင်ပြေအောင် အင်္ဂလိပ်စာတတ်တဲ့ တောင်ငူဇာတိ မောင်ရန် ကို စာရေးကြီးအဖြစ်ခန့်ထားခဲ့ တယ်။ ဒေသခံတွေက စာရေးကြီးမောင်ရန် ကို “စာရေးရန်”လို့ခေါ်သ တဲ့။

အဲဒီအချိန်က အင်္ဂလိပ်ဝန်ထောက်က မင်းစုံပွဲ လုပ်ရင် အခု ညောင်ပင်တန်းတွေနားက ကွင်းပြင် ကြီးမှာလုပ်တယ်။ မင်းစုံပွဲ ဆိုတာက ဒါဘာ ( Durbar)ကို ပြောတာပါ။ ဒါဘာ ရဲ့ မူရင်းက ပါရှန် စကားဖြစ်ပြီး ဘုရင့်ညီလာခံလို့ အနက်ရတယ်။ မဂိုဘုရင် တွေလက်ထက် အိန္ဒိယ နိုင်ငံ မှာ တော့ ဘုရင်တွေကို လက်အောက်ခံ နယ်စား၊မြို့စား တွေက အခစားဝင်တဲ့ အခမ်းအနားတွေကို ဒါဘာ လို့ခေါ်တယ်။ အင်္ဂလိပ်ကအိန္ဒိယကို သိမ်းပြီးတော့ အဲဒီ အစဉ် အလာကို ဆက်သုံးတယ်။ မြန်မာ နိုင်ငံကို သိမ်းပြီးတော့လည်း အဲဒီ အစဉ်အလာကို ဆက်ယူ လာတယ်။ မြန်မာ အဘိဓာန် မှာတော့ ဒါဘာ ကို မင်းပွဲသဘင် လို့ အနက်ဖွင့်ထားတယ်။

မင်းစုံပွဲရှိလို့ရှိရင် အနောက်ပိုင်းဝန်ထောက်နယ်မြေအတွင်းမှာ ရှိတဲ့ ငွေခွန်မှူးတွေအကုန်လာရ တယ်။ သာမိုင်းခမ်းစော်ဘွားက တည်းခိုဖို့ တဲတန်းကြီးတွေဆောက်ပေးတယ်။ ညဘက် ပွဲကြည့် ဖို့ မဏ္ဍပ်ကြီးတွေထိုးပေးတယ်။ အားကစားပွဲတွေ၊မြင်းပြိုင်ပွဲတွေလုပ်ပေးတယ်။ သံဃာငါးရာ ဆွမ်း လောင်းပွဲတွေလုပ်ရင်လည်း အဲဒီ ကွင်းပြင်မှာပဲလုပ်တယ်။

အခု ရွာအဝင်မှာ တွေ့ရတဲ့ ညောင်ပင်တန်းတွေက စော်ဘွားမင်းမောင်ဖိုး လက်ထက်မှာ စိုက်ခဲ့ တာ တွေ၊ သူ့လက်အောက်က ရွာတွေကို ငါးအိမ်တစ်ပင်၊ ဆယ်အိမ်တစ်ပင် စသည်ဖြင့် ခွဲတမ်းချပြီး စိုက်ခိုင်းပြီးတာဝန်ကျတဲ့သူက သေရင် ပြန်အစားထိုးစိုက်ရတယ်၊ အရင်က ဒီထက်အပင်တွေများ တယ်လို့ ဒေါ်အေးတီက ပြောပြတယ်။

အဲဒီအချိန်ကာလကတော့ သာမိုင်းခမ်း ရွှေခေတ်လို့ ဆိုရမှပဲ။ သာမိုင်းခမ်းစော်ဘွားအောက် မှာ ကျေးရွာအုပ်စု ၂၁ အုပ်စုရှိတယ်။ အင်္ဂလိပ်အစိုးရက မင်းမောင်ဖိုးကို ငွေခွန်မှူးအဆင့်ကနေ မြို့စား အဆင့်တိုးပေးတယ်။ ( ၁၉ ၄၆ ခုနှစ်မှာ စော်ဘွားအဆင့်ရတယ်။ ) စော်ဘွားမင်းမောင်ဖိုးက သာမိုင်းခမ်းကို မြို့မ၊ ရုံးကုန်း၊ ဈေးကုန်း၊ တပ်ကုန်း ဆိုပြီး သေသေ ချာ ချာတည်ဆောက်ခဲ့တယ်၊ အဲဒီအချိန်က သာမိုင်းခမ်းမှာ ဘုန်းကြီးကျောင်းတောင် လေးကျောင်းရှိ ခဲ့တယ်။ ( အခုတော့ တစ်ကျောင်းပဲကျန်တော့တယ်)။ တစ်ချိန်က သာမိုင်းခမ်းဈေးနေ့ကလည်း ထင်ရှားတဲ့ ဈေးနေ့ ဖြစ်ခဲ့တယ်။ ပွေးလှ၊ ဘော်နင်း၊ သာမိုင်း ခမ်း၊ ဟဲဟိုး၊ အင်းတိန် ၊ ကျုံး ဈေးနေ့ တွေက အဓိက ဈေးနေ့တွေပေါ့။ အဲဒီအချိန်က ကလော၊ အောင်ပန်းဈေးနေ့တွေ မရှိ သေးဘူး။ အခုတော့ သာမိုင်း ခမ်းဈေးလည်း မရှိတော့ဘူး။ သာမိုင်းခမ်း ဈေးနေ့ဆိုတာလည်း နောက်လူတွေ မသိတော့ဘူး။ အဖွားဒေါ်အေးတီတို့ကတော့ သာမိုင်းခမ်းဈေးနေ့ကို ကိုယ့်ဘာသာ ကိုယ်မှတ်ထား ပြီး အရင် ထုံးစံ အတိုင်း ဈေးနေ့မှာ ငွေမချေးဘူး၊ စပါးတိုးမပေးဘူး၊ အကြွေးမပေး ဘူးတဲ့။ အဖွား ဒေါ်အေးတီ တို့မရှိတော့ဘူးဆိုရင်တော့ အဲဒီဓလေ့ထုံးစံလည်း ပျောက်ကွယ်သွား တော့မှာ ပါ။

သာမိုင်းခမ်း ရွှေခေတ်ဖြစ်နေချိန်မှာပဲ အင်္ဂလိပ်အစိုးရက လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေးနဲ့ အုပ်ချုပ်ရေး ယန္တရားကို တိုးချဲ့လာတယ်။ ၁၈၉ ၄ ခုနှစ်မှာ အင်္ဂလိပ်တွေက တောင်ကြီးမြို့ကို တည်ထောင်ပြီး အရေးပိုင်ရုံးကို စတက်မန် ခံတပ်ကနေ တောင်ကြီးကို ရွှေ့ တယ်။ သာစည်-တောင်ကြီး လမ်း ဖောက်တယ်။ သာစည် – ရွှေညောင်ရထားလမ်းက ၁၉ ၀၉ ခုနှစ် မှ စတင်ပြီး ၁၉ ၁၅ ခုနှစ် ဖေဖော် ဝါရီလ ၁၅ ရက်နေ့မှာ အောင်ပန်းအထိ ရထားလမ်းပေါက်တယ်။

ရထားလမ်းဖောက်လုပ်မှုနဲ့ အတူ ကလောမြို့တည်ဆောက်ရေးလုပ်ငန်းကိုလည်း အင်္ဂလိပ် အစိုး ရ က စီစဉ်ဆောင်ရွက်လာတယ်။ အင်္ဂလိပ်တွေက ကလောကို တောင်ကြီး၊ လားရှိုး၊ လွယ်မွေ၊ လွယ် လင် တို့လို အင်္ဂလိပ်တွေ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်တဲ့ သီးသန့်နယ်မြေ ( Notified Area ) အဖြစ် တည် ဆောက်နိုင်ဖို့ သာမိုင်းခမ်းစော်ဘွားနဲ့ ညှိနှိုင်းတယ်။ ၁၉ ၁၁ နိုဝင်ဘာလမှာ သာမိုင်ခမ်းစော်ဘွား လွှဲပြောင်းပေးတဲ့ နယ် မြေနဲ့ရမည်းသင်းခရိုင်ထဲက နယ်မြေတစ်ချို့ကို ပေါင်းပြီး ကလောမြို့ အဖြစ် တည်ထောင်ဖို့ အမိန့်ထုတ်ပြန်ခဲ့တယ်။ ကလောမြို့တည်ထောင်ပြီးတဲ့အခါ သာမိုင်းခမ်းမှာ ရုံးထိုင် တဲ့ အနောက်ပိုင်း ဝန်ထောက်ရုံးကို ကလောမြို့ကို ရွှေ့ပြောင်းလိုက်တယ်။

အင်္ဂလိပ်အစိုးရက ရထားလမ်း၊ ကားလမ်းတွေတိုးချဲ့ဖောက်လုပ်လာတာနဲ့ ကလောမြို့ပေါ်ပေါက် လာတာဟာ သာမိုင်းခမ်း အရောင်မှိန်လာတဲ့ ဇာတ်လမ်းအစ လို့ ပြောလို့ရပါတယ်။

သာမိုင်းခမ်း ဆိုတာ ဓနုစကားအရ “သာ” ဆိုတာက “သာယာခြင်း”၊ “မိုင်း” ဆိုတာက ရှမ်းစကား အရ “ပြည်”၊ “ခမ်း” ဆိုတာက ရှမ်းစကားအရ “ရွှေ”၊ ဒါ့ကြောင့် သာမိုင်းခန်းဆိုတာ မြန်မာ စကားနဲ့ “သာယာရွှေပြည်” လို့ အောင်ပန်း ( သို့မဟုတ်) မြို့သစ်တစ်မြို့မွေးဖွားခြင်း (၂၀၀၈) ( ဆရာဦးမြင့်သန်း) စာအုပ်မှာ ဖော်ပြထားတယ်။

ကျွန်တော်လည်း အရင်ကတော့ သာမိုင်းခမ်း ဆိုတဲ့ အမည်ကို ဆရာဒဂုန်တာရာ စာတွေထဲမှာ တွေ့ နေပေမယ့် အလေးအနက်မထားမိဘူး။ ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၂၂ ဒီဇင်ဘာလ အတွင်း ကလော – အင်း လေး ခြေလျင်ခရီးကြမ်းလေ ျှာက်တော့ ညအိပ်ရပ်နားရတဲ့ လမိုင်းရွာက အိမ်ရှင် အဘကြီး ဦး ကျောက်လုံးဆီကနေ သာမိုင်းခမ်း စော်ဘွား စဝ်ထွန်းအေး အကြောင်း ကြားပြီးမှ သာမိုင်ခမ်း ကို စိတ်ဝင်စားမိတာပါ။ ( သာမိုင်းခမ်းစော်ဘွား စဝ်ထွန်းအေး နဲ့ ဦးကျောက်လုံး အကြောင်းကို ၂၃ ဒီဇင်ဘာ ၂၀၂၃ မှာ “ မန္တလာဦးကျောက်လုံး” ဆိုပြီး ဆောင်းပါးရေးတင်ခဲ့ဖူးပါတယ်။ )

သာမိုင်းခမ်းအကြောင်း အရင်မပြောခင် “မြေလတ်ဒေသ” အကြောင်းကို အရင်သိဖို့ လိုပါတယ်။ အခု ပြောတဲ့ မြေလတ်ဒေသဆိုတာ အညာမြေလတ်ဒေသကို ပြောတာမဟုတ်ပါဘူး။ ရှမ်း ပြည်နယ် ရပ်စောက်၊ ညောင်ရွှေ၊ မိုးနဲစော်ဘွားနယ်များ နဲ့ မြေပြန့် ရမည်း သင်း၊ ကျောက်ဆည်နယ် ကြားမှာ ရှိတဲ့ ဒေသကို မြန်မာဘုရင်တွေ လက်ထက်က မြေလတ်ဒေသလို့သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး အင်္ဂလိပ်က အထက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းပိုက်ပြီးချိန်မှာလည်း မြေလတ် နယ်လို့ပဲ ဆက် သုံးပါတယ်။ မြေလတ် ဒေသမှာ သာမိုင်းခမ်း၊ ပင်လောင်း၊ ပင်းဒယ၊ ပွေးလှ၊ ကျုံး နဲ့ ရွာငံ အပါ အဝင် ငွေခွန်မှူး အုပ်ချုပ်တဲ့ နယ် ၁၆ နယ်ရှိပါတယ်။

တစ်ချို့ စာအုပ်တွေမှာ “ မြေလပ်နယ်” လို့ ရေးတာလည်း တွေ့ပါတယ်။ ဘားမားဂေဇက် (အထက် မြန်မာပြည် နှင့် ရှမ်းပြည်နယ်) အပိုင်း နှစ် ၊အတွဲ နှစ် ( ၁၉ ၀၁) မှာတော့ Mye-Lat ကို မြန်မာဘာသာနဲ့ မြေလတ် သို့ မဟုတ် မြေလပ်လို့ ရေးကြတယ်၊ ဒါပေမယ့် “မြေလတ်” ဆိုတာက အလယ်မှာ ရှိတဲ့ နယ်မြေ ကို ခေါ်တာ၊ “မြေလပ်”ဆိုတာက ပိုင်ဆိုင်သူမရှိတဲ့ မြေကွက်လပ်ကို ခေါ်တာ၊ ဒါ့ကြောင့် “မြေလတ်” အခေါ်က ပိုမှန်မယ် လို့ ရေးထားတယ်။ ဆရာကြီး ဒေါက်တာ သန်းထွန်းကလည်း အဲဒီအဆိုကို ဆက်ကိုးကားပြီး သူ့စာတွေမှာ “မြေလတ်”လို့ပဲ သုံးပါတယ်။

ကုန်းဘောင်မင်းဆက်လက်ထက်မှာ မြေလတ်ဒေသကို မိုးနဲ မှာ ဘုရင်ကိုယ်စား ရုံးထိုင်တဲ့ မိုးနဲ ဗိုလ်မှူး က အုပ် ချုပ် တယ်။ ၁၈၅၇ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းမှာတော့ မြေလတ်ဝန်ဆိုတာ သီးခြား ခန့်ထား တယ်။ မိုးနဲ ဗိုလ်မှူးက မန္တလေးနေပြည်တော်က လွှတ်တော်နဲ့ တိုက်ရိုက်ဆက်ဆံသလို မြေ လတ် ဝန်ကလည်း တိုက်ရိုက်ဆက်ဆံတယ်။ မြေလတ်ဝန်က အင်းတိန် မှာရုံးထိုင်တယ်။ ( အင်းတိန် က ဘုရားတွေဟာ အဲဒီ အချိန်ကာလက များတည်ခဲ့သလားဆိုတာ စဉ်းစားစရာပါပဲ )

အဲဒီအချိန်က မိုးနဲ ဗိုလ်မှူး တို့ ၊ မြေလတ်ဝန်တို့ဆိုတာက ဒေသခံစော်ဘွား၊ မြို့စား၊ ငွေခွန်မှူး တွေ ရဲ့ အုပ်ချုပ်ရေးလုပ်ငန်းတွေမှာ ဝင်မပါဘူး။ ပြည်ပကကျူးကျော်မလာအောင်ကာကွယ်ဖို့ ၊ စော်ဘွား တွေအချင်းချင်း အငြင်းပွားရင် ဝင်ရောက်ဖြေရှင်းဖို့ပဲ တာဝန်ရှိတယ်။ ဘုရင့်ဆီကို ပေးရ မယ့်အခွန် မှန်မှန်ပေးအောင်ကြီးကြပ်ရတယ်။ရာဇဝတ်မှုတွေကိုစော်ဘွားစီရင်ပိုင်ခွင့်နဲ့ မိုးနဲ ဗိုလ်မှူး၊ မြေလတ် ဝန်တို့ စီရင်ခွင့်ဆိုပြီး ခွဲခြားထားတယ်။ စော်ဘွား၊ ငွေခွန်မှူး ခန့်အပ်တာကို မင်းနေပြည်တော် မှာ ရှိတဲ့လွှတ်တော်က အတည်ပြုပေးရတယ်။အခုခေတ် နိုင်ငံရေးအယူအဆနဲ့ ဆိုရင်တော့ ဖက်ဒရယ် ပုံစံတစ်ခုပေါ့။

သာမိုင်းခမ်းမြို့ သမိုင်းကလည်း မြန်မာနိုင်ငံက ဒေသတစ်ချို့လိုပဲ ပုဂံခေတ် ဆက် စပ်နေပြန်တယ်။ ဘားမားဂေဇက် ( အထက်မြန်မာပြည် နှင့် ရှမ်းပြည်နယ်) အပိုင်း နှစ် အတွဲ တစ် မှာ သာမိုင်းခမ်း မြို့သမိုင်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး ၁၁၃၈ ခုနှစ်မှာ ဟံသာဝတီတောင်ပိုင်းက မိသားစု တစ်ရာလောက် ဟာ စစ်မက်ဘေး၊ ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးမှု ဘေး တွေကြောင့် မြောက်ဘက်ကို ဦးတည် ထွက်ခွာ လာ ပြီး သာမိုင်းခမ်းဒေသမှာ အခြေချ နေ ထိုင်တယ်။ သူတို့ ခေါင်းဆောင်က မောင်ထွန်းချီ ဖြစ်တယ်၊ ၁၁၉၃ခုနှစ်မှာပုဂံဘုရင်နရပတိစည်သူ က ဖောင်စကြာနဲ့ တိုင်းခန်းလှည့် ရင်း အင်းလေး ကို ရောက် လာတယ်၊ ဘုရင်ရောက်နေတယ်ကြားတော့ မောင်ထွန်းချီ ကလည်း အခစားဝင်ပြီး အခွန် တော် ဆက်သတယ်။ဘုရင်ကမောင်ထွန်းချီ အခြေချနေထိုင်တဲ့နေရာက သာယာလှပတဲ့အတွက် သာမှိုင်း ခမ်းလို့အမည်ပေးခဲ့တယ်လို့ဖော်ပြထားတယ်။ဆက်ပြီးတော့ဒီအချက်အလက်တွေကို သက်သေခံ မယ့် အထောက် အထားတွေတော့မရှိဘူး လို့လည်း မှတ်ချက်ရေး ထားတယ်။

သမိုင်းမှတ်တမ်းအထောက်အထားအနေနဲ့ ပထမဆုံးအခိုင်အမာတွေ့ရတဲ့အထောက်အထား က တော့ ၁၇၂၄ ခုနှစ် မှာ သာမိုင်းခမ်း ငွေခွန်မှူး ဦးလှငြိမ်းက အင်းဝဘုရင်ကို နှစ်စဉ်အခွန်တော်ငွေ ဆက်သတဲ့ မှတ်တမ်းဖြစ်ပါတယ်။ ၁၇၂၄ ခုနှစ် ဆိုတော့ အင်းဝခေတ် တနင်္ဂနွေမင်း ( ၁၇၁၄ – ၁၇၃၃ ) လက်ထက်ဖြစ်ပါတယ်။

သာမိုင်းခမ်းနယ်ရဲ့ အကျယ်အဝန်းက ဘားမားဂေဇက် (၁၉ ၀၁) မှတ်တမ်းအရ ၂၉ ၆.၆ စတုရန်း မိုင်ရှိပြီး မြေလတ်ဒေသမှာ တတိယမြောက်အကျယ်ဝန်းဆုံးနယ်ဖြစ်တယ်၊ သာမိုင်ခမ်း နယ်မြေ ဟာ မြောက်ဘက်မှာ ကျုံးနဲ့ ပွေးလှငွေခွန်မှူးနယ်၊ အရှေ့ဘက်မှာ ညောင်ရွှေစော်ဘွားနယ်၊ တောင် ဘက်မှာ ညောင်ရွှေစော်ဘွားနယ်၊ လွယ်အယ် နဲ့လွယ်မော ငွေခွန်မှူးနယ်၊ အနောက်ဘက်မှာ ရမည်းသင်းနဲ့ မိတ္ထီလာခရိုင် ဖြစ်တယ်လို့ဖော်ပြထားပါတယ်။ ၁၉ ၀၁ စာရင်းအရ သာမိုင်းခမ်းနယ် ထဲမှာ မြင်းဒိုက်၊မြင်းမထိ၊ လမိုင်း ရွာတွေ အပါအဝင် ၁၉ ရွာရှိတယ်။ ၁၈၉ ၇ ခုနှစ် သန်းခေါင် စာရင်း အရ သာမိုင်းခမ်းနယ်မှာ တောင်ရိုး ၅၀၁၇ ဦး၊ တောင်သူ ၄၄၈၃ ဦး၊ ဓနု ၁၁၂၆ ဦး၊ ထရဲ(Dayeဲ) ၅၃၄ ဦး၊ ထနော(Danaw) ၄၈၆ ဦး၊ ရှမ်း ၁၅၃ ဦး၊ အင်းသား ၁၁၆ ဦး၊ ပလာင် ၁၀၄ ဦးနဲ့ ဗမာ ၆၂ ဦး၊ စုစုပေါင်း ၁၂၀၈၁ ဦးရှိတယ်။

မြန်မာဘုရင်တွေခေတ်မှာရော၊ ကိုလိုနီခေတ်မှာပါ မြေလတ်နယ် အုပ်ချုပ်သူတွေကို ငွေခွန်မှူး လို့ ခေါ်တယ်။ မြန်မာဘုရင်ခေတ်က ရှမ်းပြည်နယ်အုပ်ချုပ်ရေးမှာ သူကြီး ( ဟိန်/ထမုံ/ကျော့)၊ ငွေခွန်မှူး/ ရွှေခွန်မှူး၊ မြို့စား၊ စော်ဘွား ဆိုပြီး အဆင့်ဆင့်ထားရှိတယ်။ ငွေခွန်မှူးတွေက မြို့စား၊ စော်ဘွား တွေထက် ရာထူးအဆင့်နိမ့်ပေမယ့် စော်ဘွားလက်အောက်ခံမဟုတ်ဘူး။ ဘုရင့် နေပြည် တော်နဲ့ တိုက်ရိုက်ဆက်ဆံရတယ်၊ အခွန် ပဏ္ဍာဆက်သရတယ်။ တရားဝင်အခေါ်အဝေါ်အရ ငွေခွန်မှူးဆိုပေမယ့် ဒေသခံ တွေကတော့ သူတို့ကို အုပ်ချုပ်သူကို စော်ဘွားလို့ပဲ ခေါ်ပါတယ်။

၁၈၈၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၂၉ ရက်နေ့မှာ မှာ မန္တလေးကို သိမ်းပိုက်ပြီးတော့ အင်္ဂလိပ်တွေက ၁၈၈၆ ခုနှစ်မှာ ရှမ်းပြည်မြောက်ပိုင်း၊ ၁၈၈၇ ခုနှစ်မှာ ရှမ်းပြည်တောင်ပိုင်းကို ချီတက်ပြီး သူတို့ အာဏာစက်ကို ထူထောင်နိုင်ဖို့ ဆောင်ရွက်တယ်။ မှတ်တမ်းများအရ ရှမ်းပြည်တောင်ပိုင်းကို သာ စည်နယ် လှိုင်းတက် ကနေ ၁၈၈၇ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၃ ရက်နေ့မှာ စတင်ချီတက်တယ်။ လင်းပင် မင်းသားဦးဆောင်ပြီး မိုးနဲ၊ ရပ်စောက်၊ မိုင်းပွန်၊ ကျိုင်းတုံစော်ဘွားနဲ့ မြေလတ်ဒေသ ငွေခွန်မှူး အချို့ ပါဝင်တဲ့ တပ်ဖွဲ့တွေရဲ့ ခုခံမှုတချို့နဲ့ ကြုံရတယ်။ တချို့စော်ဘွားတွေ၊ ငွေခွန်မှူးတွေက တော့ ခုခံမှု မရှိဘူး။ ၁၈၉ ၀ ပြည့်နှစ်ရောက်တော့ ကျိုင်းတုံနယ်ကို ထိန်းချုပ်နိုင်ပြီးတဲ့နောက် ရှမ်းပြည်နယ် တစ်ခုလုံး အင်္ဂလိပ်လက်အောက်ရောက်သွားတယ်။

အင်္ဂလိပ်က ရှမ်းပြည်နယ်ကို တောင်ပိုင်း၊ မြောက်ပိုင်းခွဲပြီး အရေးပိုင်နှစ်ယောက်ထားပြီး အုပ်ချုပ် တယ်။ ရှမ်းပြည်တောင်ပိုင်း အရေးပိုင်က တောင်ကြီးမှာ ရုံးစိုက်တယ်။ သူက တောင်ပိုင်း အတွက် တာဝန်ယူရသလို ရှမ်းပြည်နယ်တစ်ခုလုံးရဲ့ တိုင်းမင်းကြီးတာဝန်ကိုလည်း ယူရတယ်။ ရှမ်းပြည် မြောက်ပိုင်း အရေးပိုင်က လားရှိုးမှာ ရုံးစိုက်တယ်။ ရှမ်းပြည်တောင်ပိုင်းအရေးပိုင်အောက်မှာ အလယ်ပိုင်း၊ အနောက်ပိုင်း၊ အရှေ့မြောက်ပိုင်း၊ အရှေ့တောင်ပိုင်း နဲ့ ကျိုင်းတုံဆိုပြီး ဝန်ထောက် ရုံးတွေထားပြီးအုပ်ချုပ်တယ်။

အနောက်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဝန်ထောက်ရုံးကို သာမိုင်းခမ်းမှာ အခြေစိုက်ပြီး သာမိုင်းခမ်း၊ ဘော်နင်း၊ ကျုံး၊ ပင်မှီ၊ ပွေးလှ၊ ပင်းဒယ၊ ရွာငံ၊ ဘော်၊ လွယ်လုံ ဆိုတဲ့ငွေခွန်မှူးနယ်တွေကို အုပ်ချုပ်တယ်။ ဒါ့ကြောင့်သာမိုင်းခမ်းနယ်ဆိုတာ အင်္ဂလိပ်ကိုလိုနီခေတ်မှာလည်း အရေးပါတဲ့ နယ်မြေပါ။ ဒီ နေ့ ထင်ရှား ကျော်ကြားနေတဲ့ ကလော နဲ့ အောင်ပန်းမြို့ ဆိုတာ သာမိုင်းခမ်းငွေခွန်မှူးရဲ့ အုပ်ချုပ် မှု နယ်မြေထဲ ကနေရာတွေဖြစ်ပြီး ကိုလိုနီခေတ်ဦးပိုင်းမှသာ မြို့အဖြစ်နဲ့ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့တာ ဖြစ် ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီနေ့ ဒီအချိန်မှာတော့ သာမိုင်းခမ်းဟာ ကလောမြို့နယ် ထဲက ရွာတစ်ရွာ အဆင့်ပဲ ရှိပါ တော့တယ်။ စော်ဘွားရုံးစိုက်ရာ သာမိုင်းခမ်းဟာ ဘယ်လို အကြောင်းတွေကြောင့် အိမ်နိမ့်စံ ဘ၀ ရောက်သွားရတာလဲ။ ခရီးသွားဘလော့ဂ်ဂါ တစ်ချို့ရေးသလို ကျိန်စာသင့်တဲ့ မြို့ဖြစ်နေ တာလား။ ဒါကို အဖြေရှာနိုင်ဖို့အတွက် သာမိုင်းခမ်းကို ခရီးထွက်ခဲ့ ပါတယ်။

ဆက်လက်ဖော်ပြပါ့မယ်။